اقتصاد خلاق؛ راهی به سوی توسعه اقتصاد بدون نفت
تقويت خلاقيت و سرآمدي
مزيت اصلي اقتصاد ايران، حتي با وجود نفت، در هنر و ميراث فرهنگي است و سرمايه‌گذاري در حوزه صنايع خلاق تنها جايگزين و منبع پايدار براي اقتصاد وابسته به نفت است. مساله اساسي آن است كه چگونه مي‌توان درآمد صنايع خلاق (اقتصاد خلاق) را جايگزين درآمد نفت (اقتصاد نفت) کرد. تلاش مي‌شود در هر شماره از دريچه‌اي به اين مساله اساسي ورود کرد و به بخش‌هايي از آن پاسخ داد. در شماره‌هاي قبلي اشاره شد كه «صنايع خلاق» موضوع عصر چهارم بعد از اعصار کشاورزي، صنعتي و اطلاعات و دانايي‌محور از سال 1998 به بعد بود و موضوع صنايع خلاق در بستر مفهوم «صنايع فرهنگي» پا گرفت كه شايد اولين بار توسط مکتب فرانکفورت در دهه‌‌هاي 30 و 40 توسط آدورنو و همفکرانش ارائه شد. يونسکو صنايع فرهنگي را آن صنايعي مي‌داند كه محصولات خلاقانه ملموس و ناملموس هنري توليد مي‌کنند و داراي پتانسيل بازتوليد درآمد و ثروت از طريق به‌کارگيري دارايي‌‌هاي فرهنگي و توليد کالا‌ها و خدمات دانش‌پايه اعم از سنتي و معاصر هستند. اين مفهوم در گذر زمان کم‌کم بار معنايي خود را تغيير داد و صنايع خلاق جايگزين آن شد. شايد اولين بار در سال 1994 در استراليا و در سال 1997 در بريتانيا اين مفاهيم شكل گرفت صنايع خلاق كه صنايعي بودند با ماده اوليه ايده‌ها و خلاقيت، طبق تعريف يونسكو، به چهار دسته تقسيم شدند: ميراث فرهنگي (شامل ميراث فرهنگي ملموس و ناملموس)، انواع هنر (شامل هنرهاي نمايشي و تجسمي)، رسانه‌ها (فيلم، تلويزيون، راديو، رسانه‌‌هاي چاپي و نشريات) و بالاخره آفرينش‌‌هاي کارکردي (شامل طراحي داخلي، گرافيک، مد، جواهرآلات و اسباب‌بازي‌ها، نرم‌افزار، بازي‌‌هاي ويدئويي، محتواهاي ديجيتالي، معماري، تبليغات، پژوهش‌ها و تحقيقات خلاق). همچنين در يادداشت‌هاي قبلي به شهر خلاق، پيشران‌هاي مهم اقتصاد خلاق و مهم‌تر از همه، به عوامل موثر بر رشد و توسعه شهر خلاق پرداخته شد. تلاش مي‌شود در شماره‌هاي آتي به اقدامات كشورهاي مختلف در زمينه اقتصاد خلاق پرداخته شود:
استراتژي توسعه صنايع فرهنگي فنلاند
فنلاند از يک كشور فقير مبتني بر کشاورزي به يک کشور پيشرفته و صنعتي تبديل شده و اقتصاد آن صادرات‌محور است. اين کشور در اواخر قرن بيستم، با فرارسيدن موج فرهنگ و خلاقيت، دست به کار تدوين استراتژي توسعه صنايع فرهنگي خود شد. در همين راستا، برنامه جامعي با موضوع «توليد محتوا» را در فاصله سال‌‌هاي 2000 تا 2004 به اجرا درآورد.
اقدامات
1. شناسايي نيازهاي آموزشي و همکاري با نهادهاي آموزشي
2. ايجاد شرايط لازم براي شکل‌گيري کارآفريني‌ها و کسب‌وکارهاي سودآور و نيز ارائه مشاوره در زمينه کارآفريني
3. انجام تحقيقات کاربردي و کنترل مداوم جريان تحقيقات
4. راه‌اندازي جامعه مجازي و ارتباط با گروه‌هاي علاقه‌مند و نيز تبادل اطلاعات در سطح بين‌المللي
5. گردآوري و توليد آمار و ارقام مربوط به صنايع فرهنگي با روش‌هاي نوين و نظام‌مند
6. ديجيتالي کردن ميراث فرهنگي و توسعه نوآوري و خلاقيت و کارآفريني در همه سطوح آموزشي
7. ايجاد زمينه‌‌هاي اشتغال و کارآفريني در حوزه‌هاي مختلف
8. کمک‌‌هاي دولتي براي تاسيس بنگاه‌هاي فرهنگي
9. جلب توجه سرمايه‌گذاران بخش خصوصي به صنايع فرهنگي به وسيله آموزش و اطلاع‌رساني
10. توجه به نقش فعاليت‌هاي وزارت آموزش در چرخه ارزش صنايع فرهنگي و تجاري‌سازي محصولات، ارتقاي خلاقيت فرهنگي و هنري در همه سطوح آموزشي و نيز حفظ و توسعه قالب‌‌هاي سنتي حمايت از اين خلاقيت‌ها (سوهاني و همکاران، 1393)
استراتژي توسعه صنايع فرهنگي استراليا
نقش دولت در توسعه فرهنگي به پنج دسته تقسيم مي‌شود:
- تقويت خلاقيت و سرآمدي
- فراهم ساختن امکان بهره‌مندي از وسيع‌ترين طيف ممکن تجربيات فرهنگي براي تمام مردم استراليا
- حفظ ميراث فرهنگي استراليا
- حمايت از تجلي هويت فرهنگ استراليايي از جمله تنوع فوق‌العاده آن
- توسعه صنايع فرهنگي زنده و پابرجا
دولت استراليا به وسيله اقدامات زير از هنر حمايت مي‌کند:
- سرمايه‌گذاري مستقيم روي هنر
- قانون‌گذاري حق نشر و حقوق مرتبطي که مشوق سرمايه‌گذاري و خلاقيت باشند
- مشوق‌‌هاي مالياتي براي تشويق سرمايه‌گذاري بخش خصوصي در هنر و حمايت از آن
- کمک‌‌هاي مستقيم از طريق شوراي هنري استراليا، گالري‌ها و پروژه‌‌هاي هنرهاي تجسمي
- تدوين و اجراي طرح گردشگري ملي استراليا
- تامين سرمايه براي توليد فيلم‌ها و برنامههاي تلويزيوني داخلي به همراه مشوق‌‌هاي مالياتي
- آموزش هنر در چهار حوزه مدارس، آموزش‌‌هاي حرفه‌اي، آموزش و کارورزي شغلي و آموزش موازي (سوهانيان و همکاران، 1393)
استراتژي توسعه صنايع فرهنگي آفريقاي جنوبي
صنايع فرهنگي که وزارت فرهنگ و هنر آفريقاي جنوبي به آن‌ها اولويت مي‌دهد، عبارتند از صنعت موسيقي، صنايع دستي، صنعت انتشارات و صنعت فيلم و تلويزيون.
اقدامات در حوزه‌هاي اولويت‌دار
- تبيين سطح کنوني اقتصادي و اجتماعي بخش‌‌هاي چهارگانه منتخب صنايع فرهنگي در توسعه اقتصادي و اجتماعي کشور
- شناخت موانع رشد هر بخش
- تشريح ارتباط صنايع فرهنگي و سياستهاي اقتصادي کلان دولت
- پيشنهاد استراتژي‌‌هاي توسعه صنعتي براي هر بخش به طور مستقل و همچنين براي خانواده صنايع فرهنگي به عنوان يک مجموعه
پيشنهادهايي براي توسعه صنايع فرهنگي
1- تدوين و اجراي برنامههاي توسعه صنايع فرهنگي
2- تاسيس صندوق توسعه صنايع فرهنگي
3- برندسازي برنامه صادرات
4- شناسايي و ثبت استانداردهاي کيفي صنايع فرهنگي
5- توسعه منابع انساني صنايع فرهنگي
6- حمايت‌‌هاي دولتي و هماهنگي آن‌ها
7- هماهنگي در تدوين قانون حق چاپ به منظور حفاظت از محصولات فرهنگي آفريقاي جنوبي
8- پايه‌گذاري يک جنبش اطلاع‌رساني با تمرکز بر توسعه مخاطبان
9- توليد، گردآوري و پايش آمار و اطلاعات
10- هماهنگي طرح‌‌هاي ساير سازمان‌ها (سوهانيان و همکاران ،1393).
در شماره‌هاي آتي به سياستهاي كشورهاي ديگر پرداخته مي‌شود.
پي‌نوشت:
* نويسنده تلاش دارد با اين عنوان كلي و در چندين شماره، ضمن راه‌اندازي گفتمان اقتصاد خلاق، علاوه بر چيستي اقتصاد خلاق و واژه‌هاي مرتبط و مهم آن از جمله صنايع خلاق، شهر خلاق، گردشگري خلاق و... به ارائه راهكارهايي در خصوص چرايي و چگونگي جايگزيني اقتصاد خلاق با اقتصاد نفت نيز بپردازد.
منبع:
سوهانيان، محمدرضا؛ کيارزم، غلامرضا؛ موحد، سيمين؛ کيقبادي، مرضيه؛ علوي، سارا؛ بهريان، مريم؛ فخرايي، مرضيه (1393). صنايع فرهنگي؛ صنايع آينده: نگاهي به استراتژي توسعه صنايع فرهنگي چهار کشور، يک ايالت و يک شهر، 432 صفحه
ارسال به دوستان